Genetik biliminin bulgulari, memeli hayvanlar ve insanlarda yenidogan canlinin cinsiyetinin, döllenme sirasinda, annenin gebe kalma aninda belirlendigini ortaya koymaktadir. Üstelik, cinsiyetin belirlenmesine etken olan da anne degil, yalnizca babadir.
Cinsel üreme, biri disi digeri erkek iki üreme hücresinin varligini gerektirir. Bu hücrelerin birlesmesiyle embriyo olusur. Üreme hücreleri vücudun diger hücrelerinden farklidir: göz, kas, sinir, gibi hücreler 46 tane kromozom tasirlar, oysa üreme hücrelerinin sadece 23 tane kromozomu bulunur. Yani, üreme hücrelerinin diger hücreler gibi yasayabilmesi için karsi cinsten bir baska üreme hücresiyle birlesmesi zorunludur; böyle bir birlesme olmamasi halinde, bir "yarim hücre" niteligindeki sperm (erkek üreme hücresi) veya ovum (kadin üreme hücresi) çok kisa bir süre içinde ölür. Memelilerde erkek iki tip sperm üretmektedir Erkegin spermindeki yarim hücrelerden yarisi (x) kromozomu, diger yarisi da (y) kromozomu tasir. Buna karsilik disi, yalnizca (x) kromozomu tasiyan tek tip yumurta üretmektedir. Bu tek tip yumurta iki tip sperm ile de birlesebilir: bir (x) kromozomu tasiyanla birlesip (xx) disi embriyonu meydana getirebilecegi gibi, (y) tasiyanla birlesip (xy)erkek embriyonu da olusturabilir. Disinin iç üreme organinda bulunan yumurtayi erkegin menisindeki hangi tip spermin dölleyecegi, tamamen rastlantiya baglidir. Erkek iki tip spermi de ayni sayida ürettigine göre, yumurtaya ulasan ve onu dölleyen spermin (x) veya (y) olma olasiligi hemen hemen esittir. Buna göre, dogacak çocugun erkek ya da disi olma olasiligi da esit sayilabilir.
Cinsiyetin baba tarafindan belirlenmesi bütün hayvan türleri için geçerli degildir. Bazi hayvanlarda; kuslarda ve kelebeklerde, spermler kromozom bakimindan türdestir; iki ayri tipte kromozom tasiyan, disinin yumurtasidir. Bu nedenle, yavrunun cinsiyeti anne tarafindan belirlenmis olmaktadir.
Cinsiyet döllenme aninda belirlenir. Sperm ile yumurtanin birlesmesiyle meydana gelen embriyodaki kromozom birlesimi, yenidogan varligin cinsiyetini belirleyecek olan iç salgi bezlerinin olusmasini saglar. Bu salgi bezleri de erkeklik ya da disilik organlarinin gelismesine neden olur. Ancak, bu gelisme belli bir süre almaktadir:
örnekse insan embriyosunda sonuçta erbezi ve yumurtalik durumuna gelecek olan ilk embriyo dokulari gebeligin ancak besinci ya da altinci haftasinda ortaya çikmaktadir. Baska bir deyisle, baslangiçtaki kromozom formülü cinsiyeti gerçekten belirlemektedir ama, bu formülün islemeye baslamasi ancak belli bir gecikmeden sonra mümkün oldugu için de, anne rahmindeki yeni varlik erkeklik ya da disilik yönüne dönmege hazir bir erselik olarak yasama baslamaktadir. Gelismekte olan embriyoda hem erkek hem de disilik organlarinin varligi, ergin erkekte rahmin ve diger disilik özelliklerinin kalintilarin bulunmasi, bunu dogrulamaktadir.
Öyleyse, embriyonun baslangiçtaki ayrismamis cinsiyetini erkek ya da disi yönüne çeviren nedir? Hayvanlar üzerinde yapilan deneyler, kromozom formülünün dogru olarak islemesini saglayan seyin cinsiyet bezleri tarafindan salgilanan hormonlar oldugunu gösteriyor. Bu cinsiyet bezlerine erkeklerde erbezi, kadinlarda yumurtalik adi verilir, erkek cinsiyet hormonu androjen (ya da testosteron), disi cinsiyet hormonlari da östrojen ve progesteron olarak adlandirilirlar. Gerek erkeklik özelliklerinin (erkek üreme organlari ile kalin ses ve vücudun belirli yerlerindeki killar gibi ikincil erkeklik özellikleri) gerekse disilik özelliklerinin gelismesi ve olgunlasmasini saglayan bu hormonlardir.
Yapilan deneyler erkek ve disilerin hormonal özelliklerinin ve buna bagli olarak da gelisme mekanizmalarinin farkli oldugunu da ortaya koymustur. Memelilerde diside yumurta salgisinin cinsiyet özelliklerinin belirlenmesinde oynadigi rol, erkegin erbezinin erkeklik özelikleri üzerindeki etkisinden çok daha azdir. Yenidogan disi farede iki yumurtalik da alindigi zaman disilik organ ve özelliklerinin gelismesi durmamakta, buna karsilik erkek yavrularin erbezleri alindiginda bütün erkeklik özelliklerinin gelismesi durmakta, üstelik bazi disilik özellikleri belirmektedir. Yasama basladiginda bir erkek memeliden erbezleri alinacak olursa disilik özellikleri egemen olmaya baslayacaktir; ama bunun tersi, yani yumurtalarin alinmasiyla erkege dönüsme sözkonusu degildir, bunun için ayrica vücuda erkeklik hormonu verilmesi gerekecektir. Baska bir deyisle, disinin yapisinda kendiliginden varolan gelisme egilimleri, olgunlasmis bir disilik sisteminin ortaya çikmasi için yeterliyken, erkek gelismesi ek bir etkeni, erkeklik hormonunun varligini gerektirmektedir.
Memelilerde prototip disi olmasina karsilik, kuslarda erkektir. Tavuklarin yumurtaliklari alininca hizla horoz tüyleri, ve diger erkek özellikleri ortaya çikmaktadir. Çiftliklerde, çesitli nedenlerle disilik hormonu üretemeyen tavuklarin kendiliklerinden cinsiyet degistirdikleri sik sik görülen olaylardandir Bu türde, kendiliginden gelisen temel özellikler erkeklik yönünde, hormonlarin yardimiyla sonradan olusan özelliklerse disilik yönündedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder